Xərçəngin erkən aşkarlanması xəstələrin müalicə perspektivlərini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırsa da, hazırda mövcud olan müayinə proqramları yalnız məhdud sayda xərçəng növünü əhatə edir. Xüsusilə ABŞ-da döş, prostat, bağırsaq və ağciyər xərçəngləri üçün skrininq proqramları mövcud olsa da, digər bədxassəli şişlər əksər hallarda yalnız gec mərhələdə aşkarlanır.
AZƏRTAC “Nature” jurnalına istinadla xəbər verir ki, Oreqon Sağlamlıq Elmləri Universitetinin onkoloqu Nima Nabavizadənin bildirdiyinə görə, vaxtında müayinə edilməyən xərçənglər xərçənglə bağlı ölümlərin 70 faizini təşkil edir. Bu problemin həlli üçün çoxxərçəngli erkən aşkarlama (MCED) testlərinin inkişafı diqqət mərkəzindərir. Bu testlər qan nümunələrində şiş hüceyrələri tərəfindən buraxılan DNT hissəciklərini, zülalları və digər biomarkerləri təhlil edərək xərçəngin mövcudluğunu müəyyənləşdirməyə çalışır. MCED testlərinin əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar bir neçə xərçəng növünü eyni vaxtda aşkarlaya bilirlər. Hazırda bu sahədə bir neçə test, o cümlədən “Grail” şirkətinin “Galleri” testi, klinik tədqiqat mərhələsindədir. Lakin MCED testlərinin praktik istifadəyə tətbiqi ilə bağlı hələ də bir sıra suallar mövcuddur. Xüsusilə, bu testlərin hansı xərçəng növlərini nə dərəcədə dəqiqliklə aşkarlaya biləcəyi, klinisyenlərin müsbət nəticələri necə izləməli olduğu və bu texnologiyanın xərçəngdən ölüm hallarını nə dərəcədə azalda biləcəyi məsələləri müzakirə olunur.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) Xərçəng Araşdırmaları üzrə Beynəlxalq Agentliyinin epidemioloqu Hilari Robbins vurğulayır ki, genişmiqyaslı müayinə proqramları tətbiq edilməzdən əvvəl onların effektivliyi və faydaları tam sübuta yetirilməlidir. MCED testlərinin əsas elmi çətinliyi, dövriyyədə olan hüceyrəsiz DNT (cfDNA) kimi biomarkerlərin effektiv şəkildə müəyyən edilməsi ilə bağlıdır. Xərçəng hüceyrələri tərəfindən buraxılan DNT fraqmentləri normal hüceyrələrdən gələn DNT ilə müqayisədə çox az miqdarda olduğuna görə, bu fraqmentlərin aşkarlanması samanlıqda iynə axtarmaq qədər mürəkkəb prosesdir. Son illərdə DNT ardıcıllığının sürəti və dəqiqliyində əldə edilən texnoloji nailiyyətlər bu problemin qismən həllinə kömək olub.
Son dövrlərdə aparılan iki böyük klinik sınaq – DETECT-A və Pathfinder-MCED testlərinin effektivliyini qiymətləndirmək məqsədilə həyata keçirilib. DETECT-A tədqiqatında 10 min qadında CancerSEEK testi tətbiq edilmiş və 28 faizlik müsbət proqnoz dəyərinə (PPV) nail olunub. “Pathfinder” tədqiqatı isə “Galleri” testindən istifadə edərək 6600 iştirakçıda xərçəngin aşkarlanmasını araşdırıb və 38 faizlik PPV əldə edib. Bu nəticələr MCED testlərinin potensialını nümayiş etdirsə də, onların genişmiqyaslı tətbiqi üçün əlavə araşdırmalara ehtiyac duyulur.
Beləliklə, çoxxərçəngli erkən aşkarlama testləri xərçəngin diaqnostikasında inqilabi dəyişikliklər vəd etsə də, onların kliniki praktikaya tam tətbiq olunması üçün hələ də tədqiqatların davam etdirilməsi zəruridir. Bu testlərin effektivliyi və etibarlılığı sübuta yetirildikdən sonra onların xərçəngin erkən aşkarlanması və müalicəsində yeni bir dövr açacağı ehtimal edilir.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.